(Nie)zrównoważone budownictwo

Zacznijmy od tytułu. Problem polega na tym, że systemów ociepleń nie wprowadza się na rynek (w domyśle budowlany). Przedmiotem wprowadzania na rynek zgodnie z ustawami o „wyrobach budowlanych” z 2004 i 2013 roku, są wyroby budowlane (pojedyncze lub zestawy wyrobów). Obie wymienione ustawy nie przewidują wprowadzania systemów (w tym ociepleń).

W informatorze wydanym w roku 1999 „O aprobatach technicznych ITB” – zeszyt 1.1 „Zasady aprobowania i atestowania wyrobów budowlanych oraz obowiązujące w Polsce przepisy”, na stronie 6 czytamy: „W grudniu 1988 r. wydana została Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych Państw Członkowskich, dotyczących wyrobów budowlanych (89/106/EEC). Nowelizując polskie przepisy, wykorzystano postanowienia tej Dyrektywy, mając na względzie przyszłe przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. W stosunku do uprzednio obowiązujących przepisów, obecnie regulacje prawne wprowadzają szereg zasadniczych zmian i nowych postanowień, a w szczególności: … obowiązek akceptacyjny ograniczony został do wyrobów stosowanych pojedynczo lub w zestawach o określonych właściwościach użytkowych i wprowadzanych do obrotu w komplecie. Tak więc wyłączono z obowiązku akceptacji wszelkie rozwiązania techniczne realizowane bezpośrednio na budowie oraz systemy budowlane, a więc takie rozwiązania, które podlegają raczej procedurom projektowania i zatwierdzania (akceptowania) w innym, odrębnym trybie.”.

Dla jasności współautorem tego tekstu jest autorka przywołanego artykułu.

Rozumiemy, że przedmiotem artykułu jest sytuacja bieżąca, a nie wspomnienia sprzed 15 lat, co oznacza, że rozważania na temat systemów przeprowadzane w artykule nie mają specjalnego zastosowania.

Po roku 2000 ITB rozpoczął wydawanie aprobat technicznych, w których określenie „System ocieplania ścian zewnętrznych” zastąpiono określeniem „Zestaw wyrobów do wykonywania ociepleń ścian zewnętrznych”.

W roku 2003, ITB wydał ZUAT-15/V.03/2003 „Zestawy wyrobów do wykonywania ociepleń z zastosowaniem styropianu jako materiału termoizolacyjnego i pocienionej wyprawy izolacyjnej”, oraz ZUAT-15/V.04/2003 „Zestawy wyrobów do wykonywania ociepleń z zastosowaniem wełny mineralnej jako materiału termoizolacyjnego i pocienionej wyprawy izolacyjnej”.

Aktualizacja wymienionych ZUAT została przeprowadzona w roku 2010 i 2013 pod identycznymi tytułami, z tą różnicą, że na końcu każdego tytułu dodano skrót „ETICS”, aby nie było żadnej wątpliwości czego dokumenty te dotyczą.

Bezspornym jest, że od 15 lat zgodnie z nazewnictwem obowiązującym w UE, ITB uznał i honoruje, że system polegający na mocowaniu od zewnątrz, do istniejących ścian, warstwowego układu składającego się z izolacji (styropian, wełna), warstwy zbrojonej oraz wyprawy tynkarskiej, jest zestawem wyrobów do wykonywania ociepleń ścian zewnętrznych (ETICS).

Pomimo materiałów informacyjnych UE, w których podawana była definicja zestawu, ITB działając nieobligowany obowiązującym prawem, ustalił, że zestaw wyrobów do ocieplania ścian zewnętrznych może pochodzić od różnych dostawców.

W większości aprobat technicznych ITB w rozdziale 1 „Przedmiot Aprobaty” zawarta jest formuła: „W skład zestawu wyrobów X wchodzą następujące wyroby” i następuje wymienienie:

• zapraw klejących do mocowania płyt,
• podkładowych mas tynkarskich do gruntowania,
• zapraw i mas tynkarskich,
• środków gruntujących,
• farb elewacyjnych.

W rozdziale 2. tych aprobat „Przeznaczenie, zakres i warunki stosowania” pojawia się formuła: „W ociepleniach X powinny być stosowane” i tu następuje wymienienie:

1. styropianów lub tabelaryczne zdefiniowanie ich parametrów,
2. siatek zbrojących,
3. łączników mechanicznych,
4. materiałów do wykańczania miejsc szczególnych.

W aprobatach tych występuje podział na wyroby chemii budowlanej, przeważnie produkowanej przez wnioskodawcę aprobaty technicznej, zwanego „Producentem zestawu wyrobów” oraz na wyroby konieczne przy wykonywaniu ociepleń ścian zewnętrznych, których wnioskodawca aprobaty przeważnie nie jest fizycznym producentem.

W aprobatach tych najczęściej wpisywana jest formuła: „Wnioskodawca Aprobaty Technicznej powinien zapewnić dostarczanie odbiorcom skompletowanych zestawów, objętych Aprobatą”. Zapis ten oznacza, że wnioskodawca powinien zapewnić dostarczanie odbiorcom skompletowanych zestawów, co nie znaczy że musi.

W ZUAT-15/V.03/2010 „Zestawy wyrobów do wykonywania ociepleń ścian zewnętrznych z zastosowaniem styropianu jako materiału termoizolacyjnego i pocienionej wyprawy elewacyjnej (ETICS)”, stwierdzono: „Jeżeli materiały te nie wchodzą w skład systemu ociepleniowego, to powinny być one określone w p. 2 Aprobaty Technicznej „Przeznaczenie, zakres i warunki stosowania””. Oznacza to, że ITB dopuszcza dostarczanie komponentów zestawu przez różnych dostawców.

ITB nie definiuje kto i w jakim zakresie odpowiada za jakość i parametry techniczne całego zestawu, w przypadku dostarczania komponentów przez różnych dostawców, i kto jest faktycznym kompletatorem zestawu.

Z praktyki wiemy, że w przytłaczającej większości przypadków zestaw wyrobów do ocieplania ścian zewnętrznych był i jest kompletowany na budowie przez nieupoważnionego do tego wykonawcę ocieplenia lub przez Inwestora, który zobowiązuje się dostarczyć materiał, a wykonawca świadczy jedynie usługę wykonania.

Spełnienie wymogu prawnego, dotyczącego oceny zgodności całego zestawu w systemie 2+, przez producenta wyrobów do wykonywania ociepleń ścian zewnętrznych budynków w systemie X, opisanym w danej Aprobacie Technicznej jest iluzją, bo w takim przypadku producent oświadcza, że dostarcza jedynie chemię budowlaną i system oceny 2+ dotyczy faktycznie tylko tego zakresu, ponieważ producent nie może zagwarantować jakie składniki naprawdę zastosowane będą praktycznie na budowie, bo nie nadzoruje tego procesu.

Praktycznie na budowę dociera:

• chemia budowlana z deklaracją zgodności w systemie 2+,
• styropian z deklaracją zgodności w systemie zgodności 3 (aktualnie deklaracją właściwości użytkowych, bo styropian posiada znakowanie CE),
• łączniki mechaniczne z deklaracją zgodności w systemie zgodności 2+ (aktualnie deklaracją właściwości użytkowych, bo łączniki mechaniczne posiadają znakowanie CE),
• siatki z włókna szklanego,
• materiały do wykańczania miejsc szczególnych.

W przypadku siatek z włókna szklanego oraz materiałów do wykańczania miejsc szczególnych, dostarczane są one bez dokumentów zgodności, bo dokumenty takie nie mają podstaw występowania z uwagi na to, że wyroby te nie są wyrobami budowlanymi.

Jeżeli siatki z włókna szklanego są dostarczane na budowę z deklaracją zgodności z Aprobatą Techniczną, to jest to dodatkowe złamanie prawa, ponieważ nie jest to wyrób budowlany.

Z powyższego wynika, że na budowy dociera coś, co nazywane jest zestawem, ale praktycznie tym zestawem nie jest, bo nie występuje jedna deklaracja zgodności na cały zestaw. Trzeba nie znać realiów polskiego rynku wyrobów budowlanych, żeby stwierdzić, że ITB nie wie o tych praktykach.

W zbiorze aprobat technicznych występuje pewna niewielka ilość aprobat, w których w rozdziale 1. wymieniono wszystkie elementy składowe zestawu. Takie zestawy są wprowadzane do obrotu zgodnie z obowiązującym prawem. W ustawie „o wyrobach budowlanych” z 16 kwietnia 2004 r. w art. 2 zapisano: „Ilekroć w ustawie jest mowa o wyrobie budowlanym – należy przez to rozumieć rzecz ruchomą, bez względu na stopień jej przetworzenia, przeznaczoną do obrotu, wytworzoną w celu zastosowania w sposób trwały w obiekcie budowlanym, wprowadzonym do obrotu jako wyrób pojedynczy lub jako zestaw wyrobów do stosowania we wzajemnym połączeniu stanowiącym integralną całość użytkową i mającą wpływ na spełnienie wymagań podstawowych.”.

Powstaje pytanie, czy od 2004 roku, dopuszczenie do kompletowania zestawów na budowie było zgodne z prawem? W ustawie „o wyrobach budowlanych”, w art.2 zapisano: „Ilekroć w ustawie jest mowa o wyrobie budowlanym” – należy przez to rozumieć wyrób budowlany, o którym mowa w art. 2 pkt 1 rozporządzenia nr 305/2011.

W art. 2.1 rozporządzenia 305/2011 zapisano: „wyrób budowlany oznacza każdy wyrób lub zestaw wyprodukowany i wprowadzony do obrotu w celu trwałego wbudowania w obiektach budowlanych lub ich częściach, którego właściwości wpływają na właściwości użytkowe obiektów budowlanych w stosunku do podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych”.

W art. 2.2 rozporządzenia 305/2011 zapisano: „zestaw oznacza wyrób budowlany wprowadzony do obrotu przez jednego producenta jako zestaw co najmniej dwóch odrębnych składników, które muszą zostać połączone, aby mogły zostać włączone w obiektach budowlanych”.

Rozporządzenie 305/2011 w zakresie art. 2 weszło w życie 24 kwietnia 2011 roku. Zgodnie z zapisem w rozporządzeniu 305/2011: „Niniejsze rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich”. Należy domniemywać, że ITB jako członek europejskiej organizacji EOTA, oraz wówczas kandydat na polską JOT, był po tej dacie zobligowany do stosowania tego rozporządzenia. Zmieniona ustawa o wyrobach budowlanych w zakresie art. 2, obowiązuje po zmianach od 23.08.2013 r. Od 24 kwietnia 2011 (czyli od trzech lat) ITB formalnie posiada wiedzę o treści art. 2.1 oraz art. 2.2. rozporządzenia 305/2011. W tym okresie ITB nie wykonał żadnych czynności w kierunku dostosowania się do prawa, którym jako przedstawiciel państwa członkowskiego UE jest związany.

Nie dość, że nie został aktualizowany ZUAT oraz treści części aprobat wydanych przed tą datą, to po tej dacie były wydawane aprobaty techniczne niezawierające zapisów, że zestaw zgodnie z obowiązującym prawem musi być wprowadzany do obrotu przez jednego producenta.

Zdaniem autorki siatka z włókna szklanego jest odrębnym wyrobem budowlanym. Prawda jest taka, że jeżeli ITB coś twierdzi, to nie znaczy, że jest to prawda. Zgodnie z art. 9.1. ustawy „o wyrobach budowlanych” z dnia 16 kwietnia 2004 r.: „Aprobaty technicznej udziela się dla wyrobu budowlanego, dla którego nie ustanowiono Polskiej Normy wyrobu, albo wyrobu budowlanego, którego właściwości użytkowe, odnoszące się do wymagań podstawowych, różnią się istotnie od właściwości określonej w Polskie Normie wyrobu, objętego:

1. mandatem udzielonym przez Komisję Europejską na opracowanie norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobatach technicznych,
2. wykazem o którym mowa w ust. 7.”

W art. 9.7. zapisano: „Minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, może określić, w drodze rozporządzenia, wykaz wyrobów budowlanych, nieobjętych mandatami, o których mowa w ust. 1 pkt. 1 dla których, możliwe ustanowienie aprobaty technicznej, na wniosek jednostki organizacyjnej, upoważnionej do wydawania aprobat technicznych.”

Zgodnie ze stanowiskiem GUMB, zamieszczonym na stronie internetowej www.gunb.gov.pl: „Ponieważ dotychczas nie został określony, w drodze rozporządzenia wydanego na podstawie art. 9 ust 7 ustawy, wykaz wyrobów budowlanych, nieobjętych powyższymi mandatami Komisji Europejskiej, dla których możliwe jest ustanowienie aprobaty technicznej – w związku z powyższym aktualnie brak jest prawnych możliwości udzielania aprobat technicznych dla wyrobu nieobjętego tymi mandatami. Wyroby takie nie podlegają również znakowaniu znakiem budowlanym.” .

 Ponieważ mandatu Unii Europejskiej na siatki z włókna szklanego do stosowania jako materiał zbrojący w bezspoinowych systemach ścian zewnętrznych budynków (ETICS) nie było, a minister nie wydał wspomnianego rozporządzenia, działanie ITB jest i było pozbawione podstaw prawnych. Dodatkowo siatki te, skoro są składnikiem zestawu wyrobów do ociepleń ścian zewnętrznych, mogą być stosowane jedynie w tych zestawach, w których zostały przebadane.

W pełni należy się zgodzić z autorką, że „W przypadku płyt izolacyjnych konieczne jest uściślenie wymaganych właściwości użytkowych – czyli dokonanie wyboru z całej macierzy możliwości objętych normami zharmonizowanymi.”

W listopadzie 2010 roku ITB wydało ZUAT-15/V.03,/2010 „Zestawy wyrobów do wykonania ociepleń ścian zewnętrznych z zastosowaniem styropianu jako materiału termoizolacyjnego i pocienionej wyprawy elewacyjnej (ETICS)”, w których dopuszczono do stosowania przy ociepleniach styropiany o obniżonej jakości, obniżając wytrzymałość na rozciąganie prostopadłe do powierzchni czołowych z TR100 do TR80 oraz deklarowany poziom wytrzymałości na zginanie z BS115 do BS75.

Zgodnie z zapisem tego ZUAT: „Styropian TR 80 powinien być objęty Rekomendacją Techniczną i Jakości ITB lub dobrowolnym Certyfikatem wydanym przez akredytowaną jednostkę certyfikującą. W ramach nadzoru nad Rekomendacją Techniczną i Jakości ITB lub dowolnym Certyfikatem powinny być wykonywane dwa razy do roku badania co najmniej wytrzymałości na rozciąganie prostopadłe do powierzchni czołowych (TR) oraz współczynnika przewodzenia ciepła (?) na próbkach zakupionych na rynku.” .

W chwili publikowania ZUAT istniała polska norma PN-B 20132, która te dwa parametry dla płyt styropianowych do ocieplania ścian zewnętrznych, określała na minimalnym poziomie TR 100 i BS115.  Norma ta bez specjalnych uzasadnień została wycofana 12.01.2012 r.

Jednocześnie istniała i nadal istnieje polska norma PN-EN 13499: 2005 „ Wyroby do izolacji cieplnej w budownictwie. Zewnętrzne zespolone systemy ocieplania (ETICS) ze styropianem. Specyfikacja.”, gdzie w tablicy 1 zapisano: TR100 ≥ 100kPa.

W sierpniu 2011 roku EOTA wydała ETAG 004, w którym na stronie 134/143 zamieszczono tabelę wymagań dla płyt EPS, w której stwierdzono: TR ≥ 100.

W ZUAT zabrakło uzasadnienia, dlaczego obniża się te znaczące dla jakości styropianu parametry. Dodatkowo ITB w aprobatach, w których dopuścił styropiany o TR 80, nie uznał za stosowne wspomnieć, że wnioskodawca winien posiadać jakieś dodatkowe dokumenty. Trzeba mieć duże poczucie humoru, aby stwierdzić, że dobrowolny Certyfikat musi być aktualizowany i opłacany dwa razy do roku.

Na rynku styropianów odbywa się od października 2010 r. głośna akcja „Gwarantowany Styropian”. Organizatorem akcji jest Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu (PSPS). W materiałach PSPS zamieszczonych na stronach internetowych czytamy: „W związku z wynikami kontroli styropianów fasadowych o najsłabszej deklarowanej wartości współczynnika lambda 0,044 – 0,045 PSPS alarmuje, że blisko 60 procent tych wyrobów nie spełnia minimalnego wymaganego do ociepleń już zaniżonego poziomu odporności na rozciąganie TR 80. W zaleceniach Programu od początku odradzamy używanie takich wyrobów do ociepleń systemowych.”. Jeżeli wyłącznie dzięki ITB styropiany te zostały wprowadzone na rynek, to za sytuację tę odpowiada ITB, który wydał przywoływane ZUAT. Gdyby nie ITB, styropiany te nie weszłyby do produkcji, bo nie byłoby formalnych podstaw ich stosowania.

Na stronie 75 autorka twierdzi: „Krajowe aprobaty różnią się od europejskich głównie kwestią uwzględnienia nieujętych w ETAG 004 krajowych przepisów techniczno – budowlanych, lecz stosują metody oceny równoważne europejskim i znaczenie oznakowania CE wg ETA i oznakowania B wg AT jest podobne.”.

Różnice są znacznie większe, dlatego, że:

1. krajowe aprobaty techniczne dopuszczają w części zestawów stosowanie styropianów o niższych parametrach technicznych, niż dopuszcza to zharmonizowany dokument odniesienia (ETAG 004, przynajmniej od sierpnia 2011 r.),
2. krajowe aprobaty techniczne w przypadku części zestawów jako producenta zestawu wskazują producenta chemii (kleje, zaprawy, tynki, farby), a nie wskazują, że producentem całego zestawu jest wnioskodawca aprobaty (przynajmniej od 24.04.2011), czyli nie jest honorowany zapis rozporządzenia 305 art.2.2.,
3. wydawane są aprobaty techniczne na siatki z włókna szklanego, co jest konsekwencją lekceważenia integralnej całości użytkowej i realnego systemu oceny zgodności zestawu wyrobów do ociepleń ścian zewnętrznych.

Gdyby prawdziwe było twierdzenie o równoważności oznakowania, to powstaje pytanie, dlaczego w 2004 r. ITB nie podjął decyzji o wydawaniu wyłącznie europejskich aprobat technicznych z dodatkową cechą NRO (wymaganą krajowym prawem)? W zamian za to ITB wydawał europejskie aprobaty techniczne, z uwagą: „Europejski scenariusz pożaru nie został ustalony dla elewacji. W niektórych Krajach Członkowskich klasyfikacja według EN 13501-1 może nie być wystarczająca do zastosowania wyrobu na elewacjach. Aby spełnić wymagania przepisów krajowych mogą być wymagane dodatkowe badania (np. badania w dużej skali).”.

Europejska aprobata techniczna, wydana w Polsce przez ITB w języku polskim, praktycznie nie stwierdza, że to w szczególności w Polsce nie może być ona stosowana jako dokument odniesienia, bo nie spełnia polskich wymagań.

Szalenie budującym jest jak ktoś z troską pochyla się nad danym problemem. Jednak autorka artykułu chyba zapomina, że reprezentuje instytucję, która w ciągu ostatnich 10 lat jest jedynym autorem obniżenia jakości ociepleń ścian zewnętrznych budynków, a tym samym trwałości ociepleń w Polsce. ITB jako monopolista na rynku, wszędzie, gdzie może proponuje stosowanie dokumentu pod nazwą Rekomendacja Techniczna, który sam sobie wymyślił, ustanowił i wprowadził do użytku. Dokument taki nie jest oparty na żadnych podstawach prawnych. Autorka zauważa, że krajowy system przynosi w rezultacie mniej korzystną sytuację dla nabywcy niż system europejski. Formalnie jedyną różnicą pomiędzy europejskimi aprobatami technicznymi (aktualnie europejskimi ocenami technicznymi), a krajowymi aprobatami technicznymi, jest kwestia rozprzestrzeniania ognia. Pozostałych różnic nie powinno być, ponieważ polskie prawo budowlane zbytnio nie różni się od europejskich dyrektyw. Z praktycznego punktu widzenia należałoby się zastanowić, czy w ogóle upieranie się co do tej różnicy posiada praktyczne zastosowanie, ponieważ nie słychać, aby z unii europejskiej dochodziły jakiekolwiek sygnały, że ich ocieplenia są bardziej wrażliwe na ogień niż nasze. Tym bardziej, że utrzymywanie tej różnicy jest niezgodne z art.8.5 i 8.6 rozporządzenia 305/2011. Z artykułu nie wynika, że jedyna istotna różnica pomiędzy europejskimi dyrektywami a polskim prawem „o wyrobach budowlanych” powinna zniknąć po ogłoszeniu rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju „w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym”, nad którym prace trwają. Zał. Nr. 2. do niniejszego rozporządzenia zawiera wzór krajowej deklaracji właściwości użytkowych.

Wszelkie dywagacje na temat możliwości wprowadzania na rynek zestawów wyrobów do wykonywania ociepleń ścian zewnętrznych, powinny być prowadzone po stwierdzeniu przez organ nadzorczy (MI i R), że ITB jako Jednostka Oceny Technicznej Unii Europejskiej, zobowiązana do stosowania prawa unijnego, nie łamie tego prawa.

Szczególnie ważnym jest:

1. brak reakcji i ogłoszenia stanowiska ITB (JOT) na treść art. 2.2 rozporządzenia 305/2011,
2. brak publicznego uzasadnienia powodu dla jakiego w ZUAT-15/V.03/2010, wbrew ustaleniom istniejącej wówczas PN-B-20132, wprowadzono możliwość stosowania styropianów o obniżonych parametrach i nie skorygowano tegoż ZUAT po ukazaniu się ETAG 004 z 2011 roku,
3. wydawanie krajowych dokumentów odniesienia dla wyrobów niebędących pojedynczymi wyrobami budowlanymi.

inż. Andrzej Skowroński