Stare wyprawy tynkarskie - zasady konserwacji

Warszawa, gmach Najwyższej Izby Kontroli. Badania odkrywkowe cokołu pozwoliły ustalić, że pod grubą warstwą wtórnego tynku znajduje się oryginalna wyprawa w typie tynku kamieniarskiego w kolorze jasnożółtym.
Fot. Renova 

Przyjęliśmy mówić, że budynek sprzed 1939 roku jest już zabytkiem. W polskim ustawodawstwie pojęcie „zabytek” zarezerwowane jest dla obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków prowadzonych przez Ministerstwo Kultury¹. Pozostałe obiekty o istotnych wartościach kulturowych i historycznych powinny znaleźć się w Gminnej Ewidencji Zabytków prowadzonej przez lokalny samorząd. W praktyce, projekty oraz realizacja prac budowlanych w budynkach znajdujących się w tej drugiej grupie rzadko podlegają merytorycznej ocenie. Błędy popełnione przez projektanta najczęściej nie są również weryfikowane przez inwestora i wykonawcę.

W kontekście wypraw tynkarskich problem ten jest szczególnie istotny – warstwy wykończeniowe, a zwłaszcza ich grubość, kolorystyka, faktura czy uziarnienie mają decydujący wpływ na wygląd budynku. Prosta wymiana tynku może bardziej zaszkodzić niż poprawić jego estetykę, dlatego na etapie projektowania warto trzymać się prostych reguł, które opisujemy poniżej.


Warszawa, gmach Najwyższej Izby Kontroli. Fragment detalu na elewacji frontowej
– spod wtórnej warstwy szlichty wzmocnionej siatką z włókna szklanego ukazują się oryginalne tynki wykończone szrafunkiem.
Fot. Renova 

Badania ikonograficzne
Stare zdjęcia mają wartość nie tylko sentymentalną. Planując remont elewacji, pomagają ustalić na przykład zasięg występowania wypraw tynkarskich. Niejednokrotnie, wtórnie wykonywane tynki (np. w czasie powojennych remontów) zasłaniają oryginalne ceglane oblicówki. W takim przypadku warto zastanowić się nad ich odsłonięciem. Z drugiej strony, czarnobiałe rodzinne zdjęcie może nam pomóc ustalić sposób wykończenia – czy oryginalny tynk był zacierany na gładko, cyklinowany lub rustykalny. Na podstawie czarnobiałych zdjęć nie da się oczywiście ustalić pierwotnej kolorystyki tynku. Warto również pamiętać, że dawne materiały fotograficzne w kiepski sposób oddają kolory zbliżone do czerwieni i błękitów, dlatego nie powinno się wnioskować na ich podstawie o odcieniu (stopniu wysycenia kolorem) elewacji.


Warszawa, gmach Najwyższej Izby Kontroli. Badania laboratoryjne próbek pobranych w okolicach okien wykazały, że oryginalne tynki w wyniku wyprażenia w wysokiej temperaturze (pożar) zmieniły kolor – z jasnożółtej na ciemnoczerwoną.
Fot. Renova 

Badania odkrywkowe
W drugim etapie przygotowań do projektu, warto pokusić się o zrobienie kilku odkrywek na elewacjach. Odkrywkę o wymiarach około 15x15 cm wykonuje się ręcznie, z dużą ostrożnością, aż do muru nośnego (np. warstwy cegły). W odkrywce można ustalić grubość wszystkich warstw wypraw tynkarskich oraz sposobu ich wykończenia (tynk oryginalny, wtórne szlichty, tynki barwione w masie, warstwy malarskie). Odkrywka pomoże ustalić czy obecna warstwa tynku jest oryginalna, jakie miała wybarwienie lub grubość. W ramach jednej elewacji warto wykonać kilka próbek, w różnych miejscach, tak by zebrane dane dały przekrojową i spójną informację.

Badania laboratoryjne
W przypadku obiektów szczególnie wartościowych lub reprezentacyjnych należy wykonać dodatkowe badania laboratoryjne. Warto ponieść ich koszt (około 400 zł od próbki), bo z pewnością podniosą jakość projektu. Próbki do badań można pobrać przy okazji wykonywania odkrywek. Laboratorium konserwatorskie w ramach zlecenia ustali skład chemiczny próbki (w szczególności stopień zasolenia tynków), rodzaj spoiwa (cement portlandzki, cement romański, wapno), rodzaj i ilość wypełniaczy oraz pigmenty zabarwiające tynk. To są kluczowe informacje, które należy wziąć pod uwagę przy doborze systemu naprawczego, jak na przykład zastosowanie tynków WTA, uziarnienia nowej zaprawy lub rodzaju pigmentu.


Wieliszew, kaplica grobowa Kamieńskich. Badania wypraw tynkarskich na ścianach we wnętrzu budowli pozwoliły ustalić, że pierwotna barwa tynków była jasnoszara (naturalny kolor tynku wapiennego).
Fot. Renova 

Próbki nowej wyprawy
Na etapie realizacji, projektant pełniący autorski nadzór nad remontem, powinien dopilnować by zaproponowany w dokumentacji sposób wykończenia ścian poddać weryfikacji w rzeczywistych warunkach ekspozycyjnych. Wykonanie „na gotowo” próbek o wymiarach 1 x 1 m pozwoli sprawdzić, czy nowy tynk został wybrany poprawnie w stosunku do oryginału pod kątem uziarnienia (frakcji piasku), sposobu wykończenia (zacierany, czesany, cyklinowany itp.) i koloru (tynk barwiony w masie, malowany). Przeważnie wykonuje się kilka próbek różnicując wymienione wcześniej parametry. Dobrą praktyką jest komisyjne uzgodnienie wybranej próbki przy udziale miejscowego konserwatora zabytków.

Przypis
1 Stale aktualizowany Rejestr Zabytków znajduje się pod adresem www.nid.pl w zakładce „rejestr zabytków”.

Maciej Czyński
Renova sp. z o.o.
Pracownia Konserwacji
I Rewaloryzacji Obiektów Zabytkowych


CZYTAJ WIĘCEJ

Konserwacja systemów ociepleń
Produkty z serii Atlas Złoty Wiek przeznaczone do prac konserwatorskich
Farby odwracalne przeznaczone do konserwacji obiektów zabykowych

---