Metody wykonywania sztukaterii

Fot. Renova

Wyróżnia się trzy główne metody wykonywania sztukaterii: metoda ciągnięcia na ścianie lub na stole, wykonywanie odlewów, metoda narzutu z ręki.

1. Metoda ciągnienia na ścianie lub na stole
Robotami ciągnionymi nazywa się wykonywanie wypraw lub modeli, których ukształtowanie oraz wyrównanie i wygładzenie powierzchni następuje za pomocą odpowiedniego wzornika zwanego potocznie szablonem, przesuwanego (ciągnionego) po zamocowanych prowadnicach toru. Tą metodą można wykonać w tynku wyprawę gzymsów, opasek, listew, bonii, itp. Tynki ciągnione wykonuje się na elementach prostoliniowych oraz krzywoliniowych, łukach i elipsach. Technikę ciągnioną stosuje się również do tynkowania pilastrów, słupów okrągłych lub wielobocznych, powierzchni obrotowych, np. kopuł lub nisz, oraz powierzchni krzywoliniowych, np. sklepień.

Każdy wzornik składa się z dwóch zasadniczych części: właściwego wykroju profilu oraz konstrukcji umożliwiającej przesuwanie wzornika po prowadnicach toru. Tor, po którym przesuwa się wzornik, tworzą dwie prowadnice – drewniane listwy lub łaty o przekrojach 20x80 mm ÷ 40x100 mm. Listwy toru mocuje się do ściany za pomocą haków. W przypadku ciągnięcia detali wzdłuż linii krzywej, tor wzornika powinien odpowiadać występującym krzywiznom.


Fot. Renova

2. Wykonywanie odlewów
Prace rozpoczyna się od przygotowania modelu. Jeśli jest to brakujący detal, który powtarza się w obiekcie, zdejmuje się jeden z istniejących, w najlepszym stanie zachowania, oczyszcza się go i cyzeluje, a następnie wykorzystuje jako model do wykonania formy sztukatorskiej. Jeśli jest to nowy element, najczęściej model przygotowuje się na podstawie rysunku. Rysunek powinien być w skali 1:1 i zawierać rzuty elementu oraz odpowiednie przekroje umożliwiające odtworzenie wymaganego kształtu. Modele przygotowuje się najczęściej z gliny, plasteliny, gipsu i drewna, rzadziej z metali, kamienia, ceramiki i tworzyw sztucznych.


Fot. Renova

Kolejnym etapem jest przygotowanie formy sztukatorskiej. Forma jest negatywem modelu, za pomocą której można uzyskać jego kopię, wypełniając ją odpowiednim materiałem. Występuje kilka rodzajów i technologii wykonywania form sztukatorskich, należą do nich: formy elastyczne – wykonywane z materiałów płynnych, które po stężeniu nabierają cech podobnych do gumy (klej kostny, klej skórny, żelatyna techniczna – formy klejowe; kauczuk silikonowy – formy silikonowe), stosowane do odlewów modeli o niewielkich rozmiarach i spłaszczonym kształcie; formy elastyczne z płaszczem gipsowym – płaszcz gipsowy usztywnia formę elastyczną umożliwiając jej zastosowanie do odlewania elementów o większych wymiarach i bardziej rozwiniętym kształcie; formy gipsowe – stosowane tylko do modeli płaskich; formy gipsowe składane (klinowe) – liczba części formy jest większa niż dwie, a każda z części ma kształt klinowy, stabilizujący całą formę po wyjęciu modelu, formy te stosuje się do odlewania elementów gipsowych i betonowych; formy kombinowane – są połączeniem formy elastycznej z płaszczem gipsowym i formy klinowej, stosuje się je do wykonywania odlewów modeli, które tylko w części mają skomplikowany kształt; formy stracone – stosowane do jednokrotnego powielania modelu miękkiego, tzn. z gliny lub plasteliny w celu otrzymania modelu gipsowego.


Fot. Renova

Po przygotowaniu formy można przystąpić do wykonania odlewu, który stanowi kopię modelu. Najczęściej stosowanymi materiałami do wykonywania odlewów są: zaczyn gipsowy, zaprawa stiukowa, zaprawa stosowana do wykonywania tynków szlachetnych, mieszanki kamienno-cementowe (np. lastryko), beton, kompozycje zawierające spoiwo organiczne chemoutwardzalne (np. żywica epoksydowa). Małe odlewy wykonuje się zazwyczaj jako niezbrojone, większe w celu zwiększenia wytrzymałości na zginanie, zbroi się zabezpieczonymi antykorozyjnie prętami stalowymi, drutem stalowym ocynkowanym, drewnianymi listewkami, łodygami trzciny, włóknami konopi, tkaniną jutową, włóknami syntetycznymi. Wykonane odlewy wymagają zazwyczaj retuszu, polegającego na usunięciu nadlewów na spojeniach formy oraz cyzelowaniu w celu podkreślenia rysunku i plastyki odlewu.

Przed zamocowaniem odlewów na ścianach i sufitach należy odpowiednio przygotować podłoże – nadać powierzchni tynku w miejscu montażu odlewu oraz tylnej powierzchni sztukaterii szorstką strukturę, a następnie obie płaszczyzny nasycić wodą. Zaczyn gipsowy zawsze nakładać na tylną powierzchnię odlewu, element docisnąć do tynku w oznaczonym miejscu. Jedynie małe detale można mocować poprzez przyklejanie, większe elementy należy dodatkowo mocować mechanicznie, za pomocą wkrętów, gwoździ, kotew stalowych, kotew rozporowych, drutów oraz siatek metalowych.


Fot. Renova

3. Metoda narzutu z ręki
Sztukaterie formowane ręcznie wykonuje się na tynkach ścian zewnętrznych i wewnętrznych oraz na tynkach sufitów. Do wykonania ich stosuje się ten sam rodzaj zaprawy, z którego wykonane są tynki. Sztukaterie formowane z zaprawy wykonuje się metodą mokre na mokre dlatego podstawową zasadą obowiązującą podczas wykonywania takich dekoracji jest zapewnienie odpowiedniej wilgotności podkładu, tak żeby nie odciągał on gwałtownie wody ze świeżo nałożonej zaprawy. Konieczne jest również schropowacenie tynku w miejscu nakładania sztukaterii. Przed przystąpieniem do pracy sztukator powinien przeanalizować projekt ornamentu, określić grubość nanoszonej w poszczególnych miejscach zaprawy oraz ustalić sposób wzmocnienia sztukaterii w miejscach bardziej wystających z lica tynku np. poprzez wymurowanie z cegły występów lub stosując zbrojenie z wbitych w podłoże ocynkowanych gwoździ lub kotew, owiniętych drutem ocynkowanym.


Fot. Renova

Na wykonany tynk podkładowy przenosi się rysunek elementu sztukatorskiego z projektu, za pomocą ołówka, lubryką lub węglem. Po wykonaniu konturów, powierzchni należy nadać szorstką strukturę, osadzić zbrojenie, zmyć z powstałego pyłu i nasycić wodą. Na tak przygotowany podkład tynkowy nanosi się zaprawę podkładową szpachlą łyżkową zgodnie z konturami rysunku, uformowany kształt powinien uwzględniać charakterystyczne szczegóły dekoracji sztukatorskiej. Wierzchnią warstwę zaprawy o grubości ok. 5 mm nakłada się na dobrze zwilżoną warstwę podkładową z uwzględnieniem ogólnej zasady obowiązującej w robotach tynkarskich, że wierzchnia warstwa zaprawy nie może być mocniejsza od poprzedniej. Wierzchnią warstwę nanosi się bezpośrednio po stężeniu podkładu wg. zasady mokre na mokre. W tej warstwie sztukator formuje ostateczny kształt elementu i gładząc uszczelnia jego powierzchnię.